Czas na sukces

Czas na sukces

Co sprawia, że niektórzy ludzie osiągają sukcesy, zdobywają kolejne szczyty, pną się w górę po drabinie kariery, inni zaś tkwią w miejscu, zatopieni w szarej codzienności, bez motywacji do rozwoju i samorealizacji? 

Stoi za tym szereg dość oczywistych czynników, takich jak otrzymane wykształcenie, model wychowawczy stosowany wobec nich przez rodziców, przykłady i autorytety w najbliższym otoczeniu itp. Okazuje się jednak, że predyktorem sukcesu zawodowego (lub jego braku) może być sposób postrzegania czasu przez daną osobę.

Otóż każdy z nas ma specyficzny stosunek do czasu, określany niekiedy mianem orientacji lub perspektywy temporalnej. Można go scharakteryzować za pomocą kilku cech, takich jak rozpiętość, nastawienie emocjonalne czy kierunek.

Ale po kolei. Jeśli chodzi o rozpiętość: możemy mieć szeroką lub wąską perspektywę czasową. Objawia się ona uwzględnianiem długich lub krótkich przedziałów czasowych np. przy podejmowaniu decyzji. Osoby o perspektywie wąskiej będą brały pod uwagę niedawne doświadczenia i bliskie konsekwencje swoich działań; szeroka perspektywa pozwala na czerpanie wiedzy ze zdarzeń dawno minionych oraz długofalowe przewidywanie skutków. Jak można się domyślać - ta ostatnia zwiększa szanse na osiągnięcie sukcesu edukacyjnego i zawodowego.

Również nastawienie emocjonalne ma duży wpływ na naszą karierę. Osoby patrzące w przyszłość z lękiem rzadziej stawiają cele, częściej też rezygnują z nich na skutek codziennych trudności oraz negatywnych wizji zdarzeń, które jeszcze nie nadeszły. Z drugiej strony - pozytywny stosunek do przyszłości umożliwia nam odważne budowanie hierarchii celów oraz projektowanie dróg do ich osiągnięcia. Ewentualne trudności działają wtedy mobilizująco, zaś wizja pożądanego efektu pozwala pokonywać trudności.

Rozpiętość i stosunek emocjonalny wraz z innymi wymiarami kształtują kierunek perspektyw temporalnych, który polega na tendencji do koncentrowania się na określonej części kontinuum czasowego. W tym kontekście wyróżnić można następujące perspektywy temporalne: przeszłościowa pozytywna, przeszłościowa negatywna, teraźniejsza hedonistyczna, teraźniejsza fatalistyczna, przyszłościowa (za: Zimbardo, Boyd 2009).

I tak: „Negatywni Przeszłościowcy” częściej pogrążają się w złych wspomnieniach, rozpamiętują porażki. „Pozytywni Przeszłościowcy” również przywiązują duże znaczenie do zdarzeń minionych, jednak w tym przypadku są to myśli pozytywne, z których można czerpać siłę do działania, zaś niepowodzenia traktowane są konstruktywnie- jako rodzaj przestrogi na przyszłość. Osoby o perspektywie teraźniejszej hedonistycznej skupiają się na „tu i teraz”, dążąc do maksymalizacji przyjemności przy minimum wysiłku, zaś w przypadku perspektywy fatalistycznej- dzień dzisiejszy postrzegany jest jako źródło zagrożeń, co powoduje koncentrację energii na doraźnym unikaniu sytuacji trudnych. Z kolei „Przyszłościowcy” żyją planując, przewidując i projektując.

W kontekście kariery i sukcesu zawodowego najbardziej interesujące są dwa z wymienionych podejść: teraźniejsze hedonistyczne i przyszłościowe.

Słodki dylemat

Wiele lat temu na Uniwersytecie Stanforda Walter Mischel, psycholog, przeprowadził badanie, znane dziś pod hasłem ”The marshmallow experiment”. Grupę czterolatków postawił przed trudnym wyborem: zjedzenie jednego smakołyku teraz lub dwóch, ale dopiero po upływie 20 minut. Kilka lat później prześledzono wyniki wszystkich zbadanych dzieci w testach szkolnych SAT. Okazało się, że zdecydowanie wyższe noty uzyskały osoby, które w dzieciństwie były w stanie zrezygnować z natychmiastowej przyjemności na rzecz przyszłej– większej.

Jak interpretować ten wynik? Wiąże się on z pojęciem odroczonej gratyfikacji. Dzieci, które wybrały dwa słodycze w „przyszłości” zamiast jednego „teraz”, miały wyższą zdolność odraczania i oczekiwania na korzyść. Jest to cecha niezwykle istotna dla naszej kariery już u progu edukacji: rezygnacja z odpoczynku, ulubionego serialu czy gry na komputerze na rzecz uczenia się do klasówki wymaga zaawansowanego myślenia przyszłościowego; efekty dzisiejszej nauki tak naprawdę widoczne staną się dopiero po latach.

Dzieci, które wybrały jeden smakołyk natychmiast, osiągały niższe wyniki w testach szkolnych. W trakcie edukacji nie potrafiły bowiem zrezygnować z wygodnego „tu i teraz”, cel usytuowany w dalekiej przyszłości nie stanowił dla nich wystarczająco silnej motywacji. Dlatego też osoby zorientowane na teraźniejszość nie planują celów, nie realizują zadań- wymaga to bowiem z jednej strony wysiłku, poświęcenia, rezygnacji z przyjemności, z drugiej zaś- szerokich ram czasowych, pozwalających na uświadomienie sobie konsekwencji działań. Obie umiejętności znajdują się poza zasięgiem teraźniejszych hedonistów.

Czas to pieniądz?

Jakie są więc wymierne skutki poszczególnych orientacji temporalnych? „Przeszłościowcy” nastawieni są na oszczędzanie zarobionych pieniędzy, rzadziej zaciągają długi, rzadko też inwestują w obawie przed stratą. Z kolei „Teraźniejszym ” pieniądze dostarczają niewątpliwej radości. Często kierują się oni impulsami, również podczas zakupów; w efekcie rzadko oszczędzają oraz częściej zaciągają kredyty. Natomiast osoby nastawione na przyszłość częściej inwestują, zazwyczaj oszczędzają na „gorsze czasy”, są także bardziej ostrożni podczas podejmowania decyzji.

Złoty środek

Jak widać z powyższego zestawienia, żadne z podejść w formie „czystej” nie jest stuprocentowo korzystne. Nie tylko w aspekcie finansowym. Skrajni „Przeszłościowcy” obawiają się przyszłości, unikają działań mogących zachwiać ich utrwalonym systemem. „Teraźniejsi” nie dostrzegają konsekwencji decyzji, dlatego podejmują je często zbyt pochopnie; „Przyszłościowcy” w pogoni za upragnionym celem nie dostrzegają radości dnia codziennego.

Najkorzystniejsza jest zatem zrównoważona perspektywa czasowa, obejmująca zarówno umiejętność czerpania doświadczeń z przeszłości, planowania przyszłości oraz cieszenia się teraźniejszością.

A.M.K.

(Na podstawie „Paradoks czasu” P.Zimbardo, J.Boyd, PWN 2009)