Czy niepełnosprawny zawsze jest niezdolny do pracy?

Ile to razy słyszeliśmy w telewizji i radiu, ile razy przeczytaliśmy w gazetach czy internecie, że ZUS nie dał renty osobie niepełnosprawnej, inwalidzie? Zapewne dziesiątki lub setki.   A czy wiemy, że niepełnosprawność wcale nie decyduje o rencie? Czy wiemy że już od prawie 20 lat ZUS nie wypłaca świadczeń związanych z inwalidztwem? Co więc decyduje o przyznaniu renty?

W Polsce funkcjonują dwa systemy orzecznictwa lekarskiego: orzekania o niepełnosprawności oraz orzekania dla tzw. celów świadczeń emerytalno-rentowych. Systemy te różnią się od siebie zasadniczo, zarówno celami, jak i zasadami. Zadaniem systemu orzekania o niepełnosprawności jest stwierdzenie naruszenia sprawności organizmu i określenie stopnia niepełnosprawności, która oznacza niezdolność do wypełniania pewnych ról społecznych. Orzeczenia o niepełnosprawności wydawane są dla potrzeb rehabilitacji zawodowej, społecznej, zatrudniania osób niepełnosprawnych oraz przyznawania im ulg i różnego rodzaju uprawnień. Orzeczenia w tej kwestii wydają powiatowe lub miejskie zespoły ds. orzekania o niepełnosprawności. Natomiast system orzekania dla celów świadczeń emerytalno-rentowych realizowany jest w naszym kraju przez kilka instytucji: Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Kasę Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego, Ministerstwo Spraw Wewnętrznych oraz Ministerstwo Obrony Narodowej.

W postępowaniu  orzeczniczym w ZUS uczestniczą  w pierwszej instancji lekarze orzecznicy, a w drugiej - komisje lekarskie Zakładu. Wydają orzeczenia dotyczące świadczeń z ubezpieczeń społecznych, jak renta z tytułu niezdolności do pracy, czy świadczeń dodatkowo zleconych do wypłaty przez  ZUS, np. rent socjalnych, rent dla inwalidów wojennych i wojskowych oraz w  sprawach poza ubezpieczeniowych, np. dotyczących ustalenia niezdolności do pełnienia obowiązków na zajmowanym stanowisku, np. sędziego, prokuratora czy pracownika samorządowego. I tu trzeba podkreślić, że przy orzecznictwie rentowym lekarze ZUS orzekają właśnie o niezdolności do pracy (do jakiejkolwiek pracy!), a nie niepełnosprawności, bo nie każdy niepełnosprawny jest niezdolny do pracy. Zasady orzekania o niezdolności do pracy zostały ściśle określone w przepisach –  w ustawie o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz rozporządzeniu Ministra Polityki Społecznej w sprawie orzekania o niezdolności do pracy.

Przy ocenie stopnia i  przewidywanego okresu niezdolności do pracy  uwzględnia się stopień naruszenia sprawności organizmu, możliwości przywrócenia niezbędnej sprawności dzięki leczeniu i rehabilitacji oraz możliwość wykonywania dotychczasowej pracy lub podjęcia innej oraz celowość przekwalifikowania zawodowego. Lekarze ZUS biorą pod uwagę rodzaj i charakter dotychczas wykonywanej pracy, poziom wykształcenia, wieku i predyspozycje psychofizyczne.

Za niezdolną do pracy uznaje się osobę, która całkowicie lub częściowo utraciła zdolność do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu i nie rokuje odzyskania zdolności do pracy po przekwalifikowaniu. Generalną zasadą jest orzekanie o niezdolności do pracy na okres do 5 lat. Trwałą niezdolność do pracy orzeka się, jeżeli według wiedzy medycznej nie ma rokowań odzyskania zdolności do pracy. Jak z tego wynika, lekarze orzecznicy ZUS nie ustalają, czy dana osoba jest zdrowa, czy chora lecz czy jest zdolna bądź niezdolna do pracy.
Należy w tym miejscu podkreślić, że stwierdzenie niezdolności do pracy jest tylko jednym z warunków, jakie trzeba spełnić, aby otrzymać świadczenie. Renta z tytułu niezdolności do pracy przysługuje bowiem ubezpieczonemu, który jest niezdolny do pracy, ma wymagany staż ubezpieczeniowy, a niezdolność do pracy powstała w określonym czasie (ubezpieczenia lub 18 miesięcy po ustaniu ubezpieczenia).

Może się więc zdarzyć, że osoba niepełnosprawna zostanie uznana za zdolną do pracy. Bo niepełnosprawni mogą być pracownikami równie dobrymi, a nawet lepszymi jak pełnosprawni. Osoba poruszająca się na wózku inwalidzkim, a więc niewątpliwie niepełnosprawna, może być grafikiem komputerowym czy dziennikarzem. Tymczasem renta jest świadczeniem wypłacanym osobom, które utraciły zdolność do pracy i samodzielnego utrzymywania się. Każdemu grozi takie ryzyko i dlatego wszyscy pracujący są obowiązkowo od niego ubezpieczeni.

artykuł we współpracy z programem Nowoczesne Zarządzanie Biznesem