Wypaleni

Twoja praca przestała dawać Ci satysfakcję? Odczuwasz nieustające zmęczenie? Denerwują Cię współpracownicy? Masz problemy z koncentracją, zmienne nastroje, nie potrafisz już cieszyć się życiem? Uwaga! Być może padłeś ofiarą wypalenia zawodowego.

KTO MOŻE OBAWIAĆ SIĘ WYPALENIA?

Syndrom wypalenia zawodowego (professional burnout syndrome) stanowi coraz bardziej powszechny problem, zwłaszcza wśród osób ambitnych i zapracowanych. Jest to reakcja organizmu i psychiki na przedłużający się stres, brak odpoczynku, poczucie niespełnienia w pracy.

Jest problemem socjomedycznym, co oznacza, że przyczyn należy szukać zarówno po stronie czynników biologicznych (deprywacja snu, długotrwałe obciążenie organizmu) jak i psychospołecznych (niesprzyjające, stresogenne otoczenie pracy, zbyt duża lub zbyt mała odpowiedzialność i zakres obowiązków, niskie wynagrodzenie, brak wsparcia społecznego, kontakt z problemami innych osób).

Biorąc pod uwagę te czynniki, można wnioskować, że w grupie ryzyka znajdą się osoby wykonujące zawody „społeczne”: nauczyciele, lekarze, pielęgniarki, ratownicy medyczni, psychiatrzy, psychologowie, kadra zarządzająca oraz urzędnicy.

Istnieją również określone predyspozycje osobowe, zwiększające podatność na wypalenie zawodowe. Należą do nich przede wszystkim wysoka ambicja, skłonność do perfekcjonizmu, brak asertywności, niska samoocena oraz brak umiejętności wyznaczania priorytetów.

PODSTĘPNY WRÓG

Objawy początkowo przypisywane są zwykłemu zmęczeniu i zdenerwowaniu. Pacjenci zazwyczaj nie zdają sobie sprawy, jak silnie problemy w pracy mogą oddziaływać na całokształt ich funkcjonowania.

Objawy syndromu wypalenia są tak różnorodne, że często ani lekarz, ani sam zainteresowany nie wiążą ich w jedną całość. Zaczyna się najczęściej od uczucia znużenia pracą, utraty entuzjazmu i energii. Częste stają się bóle głowy, problemy z zasypianiem, niepokój i irytacja, poczucie utraty kontroli. Osoba dotknięta syndromem wypalenia zawodowego staje się drażliwa, czasem wręcz agresywna. Przedłużający się stres jest przyczyną częstych chorób, które stają się także nieuświadomioną próbą ucieczki od pracy. Uczucie niespełnienia i beznadziei powoduje frustrację oraz negatywne, a w skrajnych przypadkach - myśli samobójcze. 

SAMO PRZEJDZIE?

Niestety, w większości przypadków objawy syndromu wypalenia zawodowego nie mijają „same z siebie”. Przeciwnie: stan ten przypomina samonapędzający się mechanizm. Przemęczony organizm coraz gorzej znosi bodźce stresowe. Towarzysząca temu bezsenność nie pomaga w regeneracji sił, stajemy się jeszcze bardziej zestresowani i tak dalej...

A konsekwencje nieleczonego wypalenia mogą być tragiczne: wyczerpanie psychiczne i fizyczne, problemy rodzinne i małżeńskie, uzależnienia (najczęściej od alkoholu, spowodowane pragnieniem ucieczki od stresu), nerwice, załamanie nerwowe, czasem - w najbardziej zaawansowanej fazie choroby - zachowania autodestrukcyjne, z samobójstwem włącznie.

Nie można zapominać także o chorobach organicznych wynikających z przedłużającego się stresu. Organizm będący w patologicznie stałej gotowości w końcu przestaje poprawnie reagować. Na skutek zaburzenia działania układu immunologicznego zmniejsza się odporność na infekcje. Pojawiają się wrzody żołądka i dwunastnicy. Jednym z typowych elementów reakcji stresowej jest nadciśnienie tętnicze, które jeśli utrzymuje się przez długi czas, powoduje wiele problemów zdrowotnych. Podnosi się poziom cholesterolu, który odkłada się na ścianach tętnic, zwężając ich światło. W rezultacie może dojść do zawału mięśnia sercowego.

Najbardziej chyba skrajną i przerażającą, choć u nas na szczęście niezwykle rzadką, konsekwencją przedłużającego się wyczerpania zawodowego jest tzw. śmierć z przepracowania, określana japońskim terminem karōshi . Jest to syndrom nagłego zgonu w wyniku długotrwałego, ekstremalnego obciążenia psychofizycznego. Po raz pierwszy został zaobserwowany w Japonii, gdzie do tej pory stanowi dość poważny problem. Trudno się dziwić - zdyscyplinowanie, lojalność, powściągliwość, obowiązkowość, opanowanie i tłumienie emocji są bardzo silnie ugruntowane w japońskiej kulturze. Ten najbardziej zapracowany naród jest niezwykle przywiązany do wielogodzinnego systemu pracy.

Karoshi przychodzi nagle; dotyka najczęściej przepracowanych „ludzi sukcesu”, skrywających swoje przepracowanie przed otoczeniem; tym większy szok stanowi ich nieoczekiwana śmierć. Jej przyczyną jest najczęściej przeciążenie serca oraz schorzenia wynikające z nadciśnienia i miażdżycy.

LEPIEJ ZAPOBIEGAĆ...

Jak możemy ustrzec się przed wypaleniem zawodowym i jego zgubnymi konsekwencjami? Przede wszystkim należy pamiętać, że może ono dotknąć każdego. Nie jest związane wyłącznie z poczuciem niespełnienia zawodowego; równie często, a może nawet częściej, cierpią na nie osoby czerpiące satysfakcję z pracy, realizujące się w niej.

Ważne, by zapewnić swojemu organizmowi optimum snu i odpoczynku. Przeciążony - stanie się bardziej podatny na działanie stresorów. Zmniejszenie ilości obowiązków, znalezienie przyjemnego i relaksującego sposobu na spędzanie wolnego czasu pomoże nam w walce ze stresem. Istotna jest umiejętność komunikowania się z otoczeniem, informowania o problemach, szukania wsparcia i delegowania nadmiarowych zadań na innych.

Niekiedy jednak to nie wystarcza. Wtedy wskazany jest krótki urlop, pozwalający nabrać dystansu i zdrowego spojrzenia na obowiązki zawodowe. Na tym etapie ważne jest także wsparcie bliskich osób.

Czasem jednak syndrom wypalenia jest tak nasilony, że niezbędna staje się pomoc specjalisty: psychologa lub psychiatry. Terapia często postrzegana jest jako przyznanie się do porażki, osoby dotknięte problemem mogą więc traktować ją jako coś wstydliwego.

Może się też zdarzyć, że konieczna będzie zmiana pracy na przykład na mniej odpowiedzialną i wymagającą mniejszego zaangażowania emocjonalnego.

PRACODAWCO, PAMIĘTAJ!

Wypalenie zawodowe nie jest wyłącznie problemem pracowników. Osoba dotknięta tym syndromem mniej efektywnie wykonuje swoje obowiązki, częściej przebywa na zwolnieniu chorobowym. W interesie pracodawcy leży więc zapewnienie sprzyjających warunków pracy.

A można do nich zaliczyć zarówno rozsądną ilość zadań i obowiązków, tworzenie zdrowej atmosfery w firmie, inwestowanie w system szkoleń i treningów (interpersonalnych, asertywności, zarządzania czasem...) lub na przykład pakiet zajęć rekreacyjnych.

Ekonomicznie jest zatem edukować i relaksować pracowników.

Każdego z nas może dotknąć syndrom wypalenia zawodowego. Ważne, by umieć rozpoznać go w porę i nie dopuścić, by stres przejął kontrolę nad naszym życiem. 

A.M.K.

Źródło obrazków: sxv.hu